Het begeleiden van artsen in het voorschrijven van antibiotica tegen longontsteking, leidt tot 27 procent minder gebruik van breedspectrum antibiotica. Deze bevindingen werden gerapporteerd door UMC Utrecht onderzoekers Inger van Heijl en Valentijn Schweitzer die beiden hun doctorstitel ontvingen voor hun (deels gezamenlijk) onderzoek hiernaar.

Antibioticaresistentie is een wereldwijde bedreiging voor de gezondheid, met overmatig gebruik van antibiotica als een van de belangrijkste drijvers. Het begeleiden van voorschrijvende artsen door onder meer voorlichting, audit en feedback is een strategie die gericht is op het optimaliseren van antibioticagebruik. Het doel hiervan is om de uitkomsten voor patiënten te optimaliseren en onbedoelde gevolgen (zoals antibioticaresistentie) tot een minimum te beperken. In ziekenhuizen wordt een aanzienlijk deel van de antibiotica voorgeschreven voor de behandeling van longontsteking, vaak zonder dat de bestaande behandelrichtlijnen worden gevolgd. Daarom is het verbeteren van de naleving van de richtlijnen bij longontsteking een aantrekkelijk doel van een betere begeleiding. Zowel de effectiviteit als de veiligheid van zo’n begeleiding bij thuis-opgelopen longontsteking zijn echter niet ondubbelzinnig aangetoond in goed gecontroleerde studies.

Begeleiding verbeteren

De proefschriften van Valentijn en Inger bevatten studies die gericht zijn op het evalueren en verbeteren van de begeleiding van artsen bij het voorschrijven van antibiotica. Ze onderzochten ook of antimicrobieel rentmeesterschap effectief is bij het verminderen van het gebruik van breedspectrumantibiotica bij patiënten die in het ziekenhuis zijn opgenomen met matig-ernstige longontsteking zonder de uitkomsten voor de patiënt in gevaar te brengen.

Minder antibioticagebruik

Valentijn en Inger onderzochten het effect van een continue veelzijdige begeleiding van artsen in een gerandomiseerde studie in twaalf Nederlandse ziekenhuizen op het correct voorschrijven van antibiotica bij 4.084 patiënten die met matige-ernstige longontsteking waren opgenomen in het ziekenhuis. De interventie resulteerde in 27 procent afname van het aantal behandeldagen met breedspectrumantibiotica in vergelijking met de controleperiode zonder interventie (4,8 versus 6,6 dagen). Er was geen verschil in sterfte tussen interventie en controle (respectievelijk 10,8 en 10,9 procent).

Volgens de onderzoekers suggereren de resultaten van deze studie dat meer patiënten met matige-ernstige longontsteking veilig kunnen worden behandeld met smalspectrum antibiotica. Deze aanpak zal naar verwachting bijdragen aan een vermindering van antimicrobiële resistentie.

Longontsteking

Longontsteking is een lagere luchtweginfectie met een hoge morbiditeit en mortaliteit, die voornamelijk oudere patiënten treft. De meest voorkomende ziekteverwekkers die longontsteking veroorzaken zijn Streptococcus pneumoniae en Haemophilus influenzae, maar bij de meeste patiënten wordt geen ziekteverwekker geïdentificeerd. Het is moeilijk om de ziekteverwekker van thuis-opgelopen longontsteking op het moment van ziekenhuisopname betrouwbaar te bepalen. Daarom starten artsen vaak met breedspectrumantibiotica die de grote die de grote meerderheid van mogelijke ziekteverwekkers aanpakken. Dit onderzoek laat zien dat er bij niet-ernstig zieke patiënten ruimte is om te starten met smalspectrum antibiotica en te wachten of dat aanslaat, voordat er naar andere antibiotica wordt gegrepen.

Inger van Heijl promoveerde op 3 november 2020 aan de Universiteit Utrecht. De titel van haar proefschrift was "Antibiotic Stewardship in Community-acquired pneumonia". Valentijn Schweitzer promoveerde op 3 november 2020 aan de Universiteit Utrecht. De titel van zijn proefschrift was "Improving community-acquired pneumonia treatment by antimicrobial stewardship".